“Τον κόσμο τον πρωτογνώρισα στη Ζάκυνθο, στο πατρικό μου σπίτι και στο μεγάλο του περιβόλι” γράφει το 1938 στα 70 του χρόνια ο Γρηγόριος Ξενόπουλος στην “Αυτοβιογραφία” του. “Το “Ξενοπουλέικο” ήταν ψηλό, το ψηλότερο απ’ όλα της γειτονιάς, κάτασπρο, δίπατο με ισόγειο και με τέσσερα μεγάλα παράθυρα, από δύο σε κάθε πάτωμα προς τον δρόμο. Οι κομψές γρίλιες τους ήταν άσπρες... Το σπίτι είχε αέρα και θέα. Δεν απείχε άλλωστε και πολύ από τη θάλασσα του Αμμου...”.
Στην ίδια θέση, στη γραφική συνοικία της Φανερωμένης, όπου ο συγγραφέας, παιδί ακόμη, άκουγε τις “πολλές γλυκόλαλες καμπάνες” της, το πατρικό του σπίτι υπάρχει ακόμη, αλλοιωμένο βέβαια από τους σεισμούς και τα χρόνια.
Πεζογράφος με ογκώδες έργο ο Γρηγ . Ξενόπουλος (1865-1951) παρέμεινε ως μια ισχυρή λογοτεχνική φυσιογνωμία, όχι μόνο της Ζακύνθου, αλλά και ολοκλήρου της Ελλάδας. Επιδόθηκε με επιτυχία σε διαφορετικά είδη λόγου: θεμελιωτής του νεοελληνικού θεάτρου, κριτικός της λογοτεχνίας, ιδρυτής και εκδότης του μακροβιότερου λογοτεχνικού περιοδικού της ΝΕΑΣ ΕΣΤΙΑΣ. Ακόμη, από τους πρώτους που ασχολήθηκαν συστηματικά με την παιδική λογοτεχνία. Ο «Φαίδων» δεν ήταν μόνο ο δημιουργός της «Διάπλασεως των Παίδων» , αλλά και η σταθερή πνοή της.
Στο χώρο αυτό στεγάζεται το ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΥ, στην οδό Γαήτα (στην ιστορική συνοικία της Φανερωμένης) και περιέχει προσωπικά είδη του συγγραφέα, χειρόγραφά του, εκδόσεις των έργων του, τεύχη του περιοδικού «Η Διάπλασις των Παίδων», διάφορα βιβλία, φυλλάδια, έντυπα, φωτογραφικό υλικό κλπ.
Επίσης, στα εκθέματα του περιλαμβάνονται αντικείμενα, έπιπλα, και σκεύη από το σπίτι της οικογένειας Ξενoπούλου, καθώς και διάφορα είδη σχετικά με την κόρη του συγγραφέα, Ευθαλία Ξενοπούλου-Νάτσιου και το σύζυγό της, Χριστόφορο Νάτσιο, γλύπτη.
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
9.12.1867: Γέννηση του συγγραφέα στην Κωνσταντινούπολη, με πατέρα τον Ζακυνθινό Διονύσιο Ξενόπουλο και μητέρα τη Φαναριώτισσα Ευθαλία Θωμάδου.
1868: Εγκατάσταση της οικογένειας Ξενοπούλου στη Ζάκυνθο.
1879: Έκδοση του περιοδικού ¨Η Διάπλασις των Παίδων¨, στο οποίο γράφεται αμέσως συνδρομητής.
1880: Πρώτη δημοσίευση του Ξενόπουλου, (ένα έμμετρο αίνιγμα) στη Διάπλαση.
1883: Τελειώνει το Γυμνάσιο και πηγαίνει στην Αθήνα για να σπουδάσει Φυσικομαθηματικός. Τυπώνεται το πρώτο μυθιστόρημά του, ¨Θαύματα του Διαβόλου¨.
1885: Γράφει και δημοσιεύει στίχους του στην καθαρεύουσα.
1887 / 88: Εγκαταλείπει τις σπουδές του και αφοσιώνεται στη λογοτεχνία.
1889 /90: Αρχίζει τη συνεργασία του με το περιοδικό «Εστία». 1894: Α΄ γάμος του με την Ευφροσύνη Αχιλ. Διογενείδη.
1895: Παρουσιάζεται η κωμωδία του «Ο Ψυχοπατέρας». Γεννιέται η κόρη του, Λεωνή.
1896: Αρχισυντάκτης στη Διάπλαση - Ανανεώνει την ύλη της και γράφει την Α΄ «Αθηναϊκή Επιστολή» του. 1901: Β΄ γάμος του με την Χριστίνα (Τίνα) Γ. Κανελλοπούλου. 1902: Γέννηση της κόρης του Αικατερίνης. 1903: Γέννηση του μετέπειτα γαμπρού του, Χριστόφορου Νάτσιου (γλύπτη). 1904: Γέννηση της κόρης του Ευθαλίας (συζ. Χριστόφορου Νάτσιου). «Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας».
1906: Επίσκεψη στη Ζάκυνθο. Εκδίδεται το μυθιστόρημα «Μαργαρίτα Στέφα».
1908 / 09: Η Κυβέλη παρουσιάζει στη Ζάκυνθο, με μεγάλη επιτυχία, το δράμα του, «Φωτεινή Σάντρη».
1909: «Στέλλα Βιολάντη».
1910: «Ο Πειρασμός». 1911: Τελευταίο του ταξίδι στη Ζάκυνθο.
1912: Αρχίζει τη συνεργασία του με την εφημερίδα «Έθνος».
1913: «Το Ψυχοσάββατο».
1914: «Το Φιόρο του Λεβάντε».
1915: «Ο Κόκκινος Βράχος».
1918: «Καβαλερία ποπολάνα».
1919: Του απονέμεται ο Αργυρούς Σταυρός του Σωτήρος. «Οι Φοιτηταί».
1922: «Το ανθρώπινο». Του απονέμεται το Εθνικόν Αριστείο των Γραμμάτων και των Τεχνών.
1923: «Η Αδελφούλα μου».
1924: «Η τρίμορφη γυναίκα».
1925: «Αναδυομένη».
1927: Ιδρύει και εκδίδει το περιοδικό «Νέα Εστία».
1928: Θάνατος της μητέρας του στη Ζάκυνθο.
1931: Εκλέγεται ακαδημαϊκός.
1932: «Ανιέζα», «Θείος Όνειρος».
1933: «Ο ποπολάρος». Τη διεύθυνση της «Νέας Εστίας» αναλαμβάνει ο γαμπρός του, Πέτρος Χάρης, λογοτέχνης.
1938 / 39: Δημοσιεύται η «Αυτοβιογραφία» του στην εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα».
1940: «Νύχτα γεμάτη θαύματα».
1945: Καταστρέφεται το σπίτι του στην οδό Ευριπίδου 42, στην Αθήνα. Γράφει στη Διάπλαση την τελευταία του «Αθηναϊκή Επιστολή».
1948: Διακόπτεται η έκδοση της Διάπλασης.
14.1.1951: Θάνατος και ταφή του Ξενόπουλου στην Αθήνα.
1956: Επανεκδίδεται η «Διάπλασις των Παίδων» από την Εύα Κυριακού και, ένα χρόνο μετά, από τον Κώστα Παράσχο.